Saba is het kleinste eiland van Caribisch Nederland, met een oppervlakte van slechts 13 km2 en ongeveer 2000 inwoners. Saba, rustig en prachtig groen, staat ook wel bekend als ‘The Unspoiled Queen’ met de Mount Scenery welke 887m omhoog rijst vanuit de Caribische Zee en ‘The Road that couldn’t be built’ welke de 4 dorpen van Saba met elkaar verbindt. De inwoners samen met de medische studenten aan de Amerikaanse Medische Universiteit van Saba en de bezoekers aan het eiland vormen de patiëntenpopulatie. Medische zorg op Saba wordt geleverd vanuit de Saba Health Care Foundation en de Benevolent Foundation Saba. Er is een huisartsenkliniek, opname afdeling met 9 bedden (waarvan 1 isolatiekamer met sluis), eerste hulp, ambulancedienst, radiologie, een laboratorium, wijkzorg en een verpleeghuis. Het medisch team bestaat uit 3 huisartsen, verplegend- en lab-personeel. De huisartsen zijn eindverantwoordelijk voor de hiervoor genoemde medische zorg. De unieke kwaliteit van de Nederlandse huisartsgeneeskunde wordt op Saba omarmd en verder uitgewerkt, dit geldt voor de reguliere zorg en ook voor de acute en de chronische zorg.
Het Caribisch gebied kenmerkt zich door een hoog percentage van patiënten met chronische ziekten, zoals diabetes, hypertensie, ernstige obesitas en problemen in de geestelijk gezondheid, mede doordat meer dan de helft van de bevolking op of onder de armoedegrens leeft. De huisartsen werken nauw samen met de GGD op Saba o.a. op het gebied van baby- en jeugdzorg. Op Saba is een fysiotherapeut en een apotheek. Vanwege de geïsoleerde ligging zijn er diverse visiterende medisch specialisten en paramedici, zoals b.v. cardioloog, gynaecoloog, tandarts en podotherapeut. Deze specialisten zijn woonachtig en werkzaam op andere eilanden en bezoeken Saba om bij Saba Health Care Foundation patiënten te zien. Sommigen houden maandelijks een spreekuur, anderen eens in de 2-6 maanden.
Het werken als huisarts op Saba is een huisarts-plus functie met een grote diversiteit aan zorg in een unieke situatie op een geïsoleerde locatie, waar we met grote regelmaat de woorden ‘never a dull moment’ tegen elkaar uitspraken. Met huisartsen-plus zorg wordt bedoeld dat er niet alleen huisartsenzorg wordt verleend maar ook zorg voor de acute patiënt, daarnaast de opnamemogelijkheid ter observatie of behandeling van bijvoorbeeld hartfalen, we de mogelijkheid hebben voor aanvullend onderzoek zoals Röntgen, echo en lab. We doen step-down care na overplaatsing vanuit een ziekenhuis in de regio voor patiënten die nog niet zelfstandig thuis kunnen zijn, bevallingen en zo nodig opname en ondersteuning bij levenseinde. De mogelijkheid om patiënten op te kunnen nemen in ons medisch centrum in plaats van doorsturen naar een ander eiland heeft een speciaal karakter. Het maakt het werk uitdagender en interessanter en soms wordt hierdoor een dure en voor patiënt en familie belastende uitzending naar een ander eiland voorkomen. Het levert spannende momenten en zo nu en dan creëert het moeilijke beslissingen. Een spoed-uitzending ‘s nachts betekent namelijk het openen van de luchthavens op 3 eilanden en daarmee het optrommelen van zo een 50 man, zoals brandweer-, air traffic control-, en douane-personeel.
Verwijzingen naar medische specialisten en andere paramedici kan naar omringende eilanden (en in onze tijd ook naar Colombia). Spoedverwijzingen gaan naar het ziekenhuis op Sint Maarten het eiland wat het dichtst bij ligt, afstand 50km, vliegtijd 12-15 minuten. Vervoer van spoedpatiënten gaat met een helikopter welke is gestationeerd op Sint Eustatius. Dit betekent in de praktijk een gemiddelde transporttijd van ruim anderhalf uur. De transporttijd kan verder oplopen en is afhankelijk van het tijdstip maar ook van de wind. Bij harde windsterkte en/of verkeerde windrichting kan het soms een aantal dagen onmogelijk zijn een patiënt uit te vliegen. Op 10 oktober 2010 werden de voormalig Nederlandse Antillen opgeheven en werd Saba een van de drie BES eilanden in Caribisch Nederland, ofwel een bijzondere gemeente van Nederland. De staatkundige hervorming heeft het eiland Saba en de geneeskundige zorg heel veel goeds gebracht; de medische zorg is op Saba met sprongen vooruit gegaan.
In de voormalig Nederlandse Antillen werd de zorg op Saba gekenmerkt als basale medische zorg, waarbij met veel inzet en enthousiasme zo goed mogelijk voor de patiënt werd gezorgd. De destijds zeer beperkte financiële middelen hadden een groot nadelig effect onder andere op apparatuur, materialen en scholing van personeel wat leidde tot een verwaarloosde zorgorganisatie. Als eiland van Caribisch Nederland met financiële investeringen van het Ministerie van VWS heeft de zorg zich kwalitatief kunnen ontwikkelen en verbeteren en is de focus steeds op continu verbeteren gericht.
Saba wordt geregeld gezien als het beste jongetje van de klas in Caribisch Nederland, niet alleen het budget van de overheid klopt maar ook de veiligheid, infrastructuur en nutsbedrijven zijn met sprongen vooruit gegaan sinds de staatkundige verandering. Dankzij de financiële investering vanuit Europees Nederland heeft ook de publieke gezondheidszorg de aandacht gekregen die het verdiende. Het is fantastisch om te zien dat op een kleinschalig eiland met intensieve samenwerking en goede communicatie een mooi resultaat is geboekt. Als voorbeeld: de aanpak van alle betrokken partijen rond enkele pittige orkanen de afgelopen jaren.
Zo zijn er ook mooie verbeteringen binnen de huisartsen-plus zorg op Saba.
Scholing voor al het personeel vindt plaats. De artsen volgen trainingen voor echografie voor zwangerschapsbegeleiding.
Spoedeisende zorg door de RAVU, is een terugkerende scholing, ‘custom made’ met (elementen van) ALS. Dit zijn intensieve training met real case scenario’s welke niet alleen betere kwaliteit van zorg leveren maar ook motivatie en enthousiasme bij het personeel en een toename van teamgeest. Als huisarts sta je er niet alleen voor maar is er een goed getraind team naast je waar je op kan bouwen. Een team van enthousiaste mensen, die allemaal bereid zijn om die extra stap te zetten, nodig voor de acute opvang en stabilisatie.
Het röntgen apparaat werd digitaal, het laboratorium kreeg nieuwe apparatuur, nieuwe testmethoden en een nieuwe manier van werken in nauwe samenwerking met het lab op Sint Maarten.
In 2008 werd er nog gewerkt met een papieren dossier, inmiddels is er het HIS Promedico. Helaas zijn we afhankelijk van de digitale netwerken van andere ziekenhuizen op andere eilanden en is het soepel uitwisselen van informatie van HIS naar ZIS en terug nog niet goed geregeld. Het verwijzen naar zorgverleners elders is eveneens een punt van aandacht. Op Saba is er geen zorgverzekeraar. De gehele zorg inclusief de verzekerde zorg wordt door VWS geregeld en beoordeeld. Huisartsen op Saba moeten mede vanwege het feit dat er een medische uitzending wordt gedaan, waar de patiënt van Saba naar een ander eiland vliegt, toestemming vragen voor verwijzing. Verwijzingen naar een specialist worden geregeld afgewezen (!) en er is een ellendige papieren en bureaucratische procedure welke patiënt-, arts- en medisch ondersteunend personeel- onvriendelijk is.
De afgelopen 15 jaar zijn een zeer bijzondere ervaring geweest en het heeft veel voldoening gegeven om in deze periode van verandering en vooruitgang invulling te hebben mogen geven. Natuurlijk hebben we een periode doorgemaakt om aan de taal en cultuur van Caribisch Nederland en specifiek Saba te wennen. De bevolking is warm en vriendelijk, maar kan ook eisend zijn, en ze zijn niet gediend van gesprekstechnieken met trucjes. Zij wensen een arts die gewoon zichzelf is en oprechte interesse toont, laat zien dat je als arts om je patiënt geeft, zoals zo mooi beschreven door Michelle van Tongerloo over haar periode op Sint Eustatius.
Privé en werk gingen vaak in elkaar over maar dit hebben wij nooit als te belastend ervaren mede vanwege het feit dat er zulke mooie resultaten zijn geboekt. Saba met zijn “just do it mentaliteit’ maakte dat we soms het idee hadden dat andere eilanden jaloers waren op onze vooruitgang. Dit bezorgde ons een trots gevoel wat weer een stimulans was om ons beleid verder te ontwikkelen en uit te zetten. Als kers op de taart vermelden we nog de renovatie van het medisch centrum. Een 30 jaar oud gebouw, denk aan een klein district ziekenhuis in Afrika, is omgetoverd in een modern naar Nederlandse standaarden uitziend centrum met moderne apparatuur en inrichting. Terugkijkend zijn we meer dan trots dat we een steentje heb mogen bijdragen aan de verbetering van de gezondheidszorg op Saba.
Saba zou een mooi model kunnen zijn voor de gezondheidszorg van Nederland. Een beperkte hoeveelheid opnamebedden in een kleine kliniek met basale onderzoeksmogelijkheden zoals Röntgen, echografie, laboratorium en visiterende specialisten welke de medische zorg dichter bij de bevolking kunnen brengen. De laagdrempelige en directe contacten met de visiterende specialist geeft een verbetering van kwaliteit van zorg en verwijzingen. Met deze kleine klinieken kan de druk op de ziekenhuizen verminderen, wordt de bevolking in hun eigen buurt van meer medische zorg voorzien en kan de huisarts beschikken over een aantal low care bedden voor de patiënt die geen hightech zorg behoeft. Last but not least het zal huisartsen enthousiasmeren om weer te werken in de dunner bevolkte gebieden van Nederland. Het werken in zo een setting is anders dan de reguliere huisartsenzorg maar geeft net dat extra, het in breedste zin uitvoeren van het huisartsenvak, om het werk aantrekkelijk te maken en houden.
Gijs Koot en Joka Blaauboer, voormalig huisarts Saba