Bevlogenheid onder huisartsen – wat zegt de wetenschap?

Marlieke Klene, Rick van Uum, Klaartje Olde-Loohuis 24-12-2022

80% van de patientenzorg in Europa wordt geleverd door de huisarts, of primary care in bredere zin. De huisarts speelt daarmee een sleutelrol in de (ervaren) kwaliteit van zorg en universele toegang tot zorg. De huisarts kampt van alle artsen ook het vaakst met burn-outklachten. Deze ervaren hoge werkbelasting in primary care leidt tot slechtere gezondheids- en welzijnsuitkomsten voor zowel dokter als patiënt, en bemoeilijkt het aantrekken en behouden van jonge dokters in het werkveld met nog grotere problemen in de toekomst tot gevolg.1 Dat terwijl er zijn groeiende zorgen over huisartsentekorten in Europa, en daarmee het behoud van kwalitatief hoogwaardige en toegankelijke patientenzorg. Hoe groot is het probleem, en vooral: hoe houden we onze huisartsen bevlogen aan het werk?

Hoe groot is het probleem?

In Europa en de US zou >40% huisartsen last hebben (gehad) van oververmoeidheid en burn-out.2 De Commonwealth Fund publiceerde dit jaar de International Health Policy Survey of Primary Care Physicians3, die het effect van de COVID pandemie op het werkveld in 10 hogeinkomenslanden bestudeerde. In de meeste landen was er een toename in werkdruk. Jongere artsen (<55 jaar) liepen meer risico om stress te ervaren, hadden vaker burn-outklachten en zochten vaker professionele hulp dan de oudere huisartsen. Desalniettemin gaf meer dan de helft van de oudere artsen aan dat zij verwachten binnen 3 jaar te stoppen met het werk. Een exploratieve Duits-Nederlandse studie4 vond ook dat oudere huisartsen (vaak tevens aios-opleider) lagere burnout-scores en hogere werktevredenheid hadden, en vooral generatie-Y-huisartsen een hoge risico op burn-out liepen. Nog zorgelijker is de VvAA Bezielings Quickscan onder zorgprofessionals in 20225: slechts 15% van de respondenten is nog bevlogen aan het werk.

Welke factoren dragen bij aan deze ‘golf’ van burn-out klachten?

Een van de belangrijkste factoren die bijdragt aan de ervaren hoge werkbelasting is de sterk veranderde populatie en verbeterde toegang tot zorg6, die leidt tot een stijgende zorgvraag en complexere medische problemen op de dagelijkse werkvloer.7 Dit terwijl er financieel gezien juist bezuinigd wordt op huisartsenzorg terwijl de kosten voor huisartspraktijken oplopen.6 Naast de verbeterde toegang tot zorg zijn patienten mondiger geworden, resulterend in meer en langere consulten, waarbij de rol van de huisarts steeds complexer wordt (ondersteunen in zelfmanagement van de patiënt, sociale problematiek, shared decision making, preventie)7,8,9. Als laatste is er sprake van een sterke toename in administratieve lasten en een groeiend tekort aan opvolgers.10

Bijzonder interessant is de paradoxale rol van empathie volgens Zenasni2: burn-out leidt tot afbrokkeling van empathie maar (te veel) affectieve empathie (sympathie leidt juist tot burn-outklachten.

Al deze factoren tezamen maken dat de werktevredenheid onder huisartsen steeds verder afneemt.1

Hoe houden we huisartsen bevlogen?

Naehrig et al11 publiceerden in 2021 een review naar interventies die het welzijn van huisartsen verbeteren maar komen tot de conclusie dat hier erg weinig onderzoek naar is gedaan (in tegenstelling tot het onderzoek naar burn-out en de negatieve impact hiervan). Breder bekeken zijn er wel kernprincipes waar interventies ter verbetering van werkplezier en ervaren werkbelasting in primary care aan zouden moeten voldoen1,3:

  • Cultuur scheppen van betrokkenheid, gemeenschapszin en teamwork
  • Effectief leiderschap
  • Effectieve werk-privébalans
  • Peer-support en zelfzorg stimuleren
  • Efficiëntie en werkflow in de praktijk verbeteren
  • Beschikbare (financiële) middelen vergroten
  • Relevante stakeholders betrekken bij ontwikkeling
  • Nascholing en kwaliteitsverbetering stimuleren
  • Routinematig inventariseren en bespreekbaar maken van welzijn

Idealiter hebben de interventies invloed op meerdere componenten die bijdragen aan werkplezier: het individu, de werkomgeving, de werkprocessen en de lange termijn. Eerder bespraken we empathie. Zenasni2 oppert dat oefening in klinische/professionale empathie beschermt tegen burn-out doordat empathie geassocieerd is met het ervaren van voldoening in het werk, mits daarnaast ook ruimte is voor zelfreflectie op eventuele ontstane negatieve emoties. In Zwitserland12 en Duitsland13 is specifiek gekeken hoe pas afgestudeerde geneeskundestudenten gemotiveerd kunnen worden om voor het huisartsenvak te kiezen. Zwitserse dokters kiezen voor de huisartsopleiding vanwege een flexibel curriculum met eigen keuzemogelijkheden in het stage aanbod (met korte stages bij specialismes zelf), mentorschap en individuele begeleiding in studiekeuzes. Duitse dokters kiezen voor het huisartsenvak vanwege de variatie en dynamiek, langetermijnbetrokkenheid bij patienten, autonomie en eigen regie, en de verwachte goede werk-privébalans; daarentegen verwacht een groot deel (>30%) geen eigen praktijk te starten.

Kortom,

We staan met zijn allen voor een grote uitdaging om (toekomstige) huisartsen bevlogen te houden, maar we hebben eigenlijk heel goed in beeld hoe we de bevlogenheid weer kunnen verbeteren. In Nederland zijn de initiatieven (Ont)regel de Zorg (2017) en Zin in Zorg (2019) hiertoe opgestart. Hopelijk vormen deze initiatieven een vliegwiel voor meer bevlogenheid.

  1. Montomery A, et al. Connecting Healthcare Worker Well-Being, Patient Safety and Organisational Change: the triple challenge (Chapter 5). Springer Nature Switzerland 2020.
  2. Zenasni F, et al. Burnout and empathy in primary care: three hypotheses. Br J Gen Pract 2012;62(600):346-7
  3. Gunja MZ, et al. Stressed Out and Burned Out: The Global Primary Care Crisis: Findings from the 2022 International Health Policy Survey of Primary Care Physicians. The Commonwealth Fund 2022. https://doi.org/10.26099/j2ag-mx88
  4. Hirsch O, et al. The Issue of Burnout and Work Satisfaction in Younger GPs—A Cluster Analysis Utilizing the HaMEdSi Study. Int J Environ Res Public Health 2018;15:2190
  5. Schaufeli WB, et al. Quickscan Bezieling. VvAA 2022. https://media.umbraco.io/vvaa/wl3efba3/vvaa-qs-bezieling-2022-website-oktober-2022.pdf
  6. OECD/EU. Health at a glance: Europe 2016 – State of health in the EU cycle. Paris: OECD Publishing 2016.
  7. Primary Care Workforce Commission. The future of primary care: creating teams for tomorrow. 2015
  8. Irish B, et al. Not just another primary care workforce crisis. Br J Gen Pract 2012;62(597), 178–179. https://doi.org/10.3399/bjgp12X635985
  9. Linzer M, et al. Working conditions in primary care: Physician reactions and care quality. Ann Int Med 2009;151(1), 28–36., W26-29. https://doi.org/10.7326/0003-4819-151-1-200907070-00006
  10. Hall L, et al. Association of GP wellbeing and burnout with patient safety in UK primary care: A cross-sectional survey. Br J Gen Pract 2019;69(684):e507–e514. https://doi.org/10.3399/bjgp19X702713
  11. Naehrig D, et al. Effect of interventions for the well-being, satisfaction and flourishing of general practitioners – a systematic review. BMJ Open 2021;18:11(8):e046599
  12. Rozsnyai Z, et al. Swiss students and young physicians want a flexible goal-oriented GP training curriculum. Scand J Prim Health Care 2018;36(3):249-61.
  13. Deutsch T, et al. Choosing to become a general practitioner – What attracts and what deters? An analysis of German medical graduates’ motives. J Fam Med Prim Care 2016;5:34-41.