Saba is het kleinste eiland van Caribisch Nederland, met een oppervlakte van slechts 13 km2 en ongeveer 2000 inwoners. Saba, rustig en prachtig groen, staat ook wel bekend als ‘The Unspoiled Queen’ met de Mount Scenery welke 887m omhoog rijst vanuit de Caribische Zee en ‘The Road that couldn’t be built’ welke de 4 dorpen van Saba met elkaar verbindt. De inwoners samen met de medische studenten aan de Amerikaanse Medische Universiteit van Saba en de bezoekers aan het eiland vormen de patiëntenpopulatie. Medische zorg op Saba wordt geleverd vanuit de Saba Health Care Foundation en de Benevolent Foundation Saba. Er is een huisartsenkliniek, opname afdeling met 9 bedden (waarvan 1 isolatiekamer met sluis), eerste hulp, ambulancedienst, radiologie, een laboratorium, wijkzorg en een verpleeghuis. Het medisch team bestaat uit 3 huisartsen, verplegend- en lab-personeel. De huisartsen zijn eindverantwoordelijk voor de hiervoor genoemde medische zorg. De unieke kwaliteit van de Nederlandse huisartsgeneeskunde wordt op Saba omarmd en verder uitgewerkt, dit geldt voor de reguliere zorg en ook voor de acute en de chronische zorg.

Het Caribisch gebied kenmerkt zich door een hoog percentage van patiënten met chronische ziekten, zoals diabetes, hypertensie, ernstige obesitas en problemen in de geestelijk gezondheid, mede doordat meer dan de helft van de bevolking op of onder de armoedegrens leeft. De huisartsen werken nauw samen met de GGD op Saba o.a. op het gebied van baby- en jeugdzorg. Op Saba is een fysiotherapeut en een apotheek. Vanwege de geïsoleerde ligging zijn er diverse visiterende medisch specialisten en paramedici, zoals b.v. cardioloog, gynaecoloog, tandarts en podotherapeut. Deze specialisten zijn woonachtig en werkzaam op andere eilanden en bezoeken Saba om bij Saba Health Care Foundation patiënten te zien. Sommigen houden maandelijks een spreekuur, anderen eens in de 2-6 maanden.

Het werken als huisarts op Saba is een huisarts-plus functie met een grote diversiteit aan zorg in een unieke situatie op een geïsoleerde locatie, waar we met grote regelmaat de woorden ‘never a dull moment’ tegen elkaar uitspraken. Met huisartsen-plus zorg wordt bedoeld dat er niet alleen huisartsenzorg wordt verleend maar ook zorg voor de acute patiënt, daarnaast de opnamemogelijkheid ter observatie of behandeling van bijvoorbeeld hartfalen, we de mogelijkheid hebben voor aanvullend onderzoek zoals Röntgen, echo en lab. We doen step-down care na overplaatsing vanuit een ziekenhuis in de regio voor patiënten die nog niet zelfstandig thuis kunnen zijn, bevallingen en zo nodig opname en ondersteuning bij levenseinde. De mogelijkheid om patiënten op te kunnen nemen in ons medisch centrum in plaats van doorsturen naar een ander eiland heeft een speciaal karakter. Het maakt het werk uitdagender en interessanter en soms wordt hierdoor een dure en voor patiënt en familie belastende uitzending naar een ander eiland voorkomen. Het levert spannende momenten en zo nu en dan creëert het moeilijke beslissingen. Een spoed-uitzending ‘s nachts betekent namelijk het openen van de luchthavens op 3 eilanden en daarmee het optrommelen van zo een 50 man, zoals brandweer-, air traffic control-, en douane-personeel.

Verwijzingen naar medische specialisten en andere paramedici kan naar omringende eilanden (en in onze tijd ook naar Colombia). Spoedverwijzingen gaan naar het ziekenhuis op Sint Maarten het eiland wat het dichtst bij ligt, afstand 50km, vliegtijd 12-15 minuten. Vervoer van spoedpatiënten gaat met een helikopter welke is gestationeerd op Sint Eustatius. Dit betekent in de praktijk een gemiddelde transporttijd van ruim anderhalf uur. De transporttijd kan verder oplopen en is afhankelijk van het tijdstip maar ook van de wind. Bij harde windsterkte en/of verkeerde windrichting kan het soms een aantal dagen onmogelijk zijn een patiënt uit te vliegen. Op 10 oktober 2010 werden de voormalig Nederlandse Antillen opgeheven en werd Saba een van de drie BES eilanden in Caribisch Nederland, ofwel een bijzondere gemeente van Nederland. De staatkundige hervorming heeft het eiland Saba en de geneeskundige zorg heel veel goeds gebracht; de medische zorg is op Saba met sprongen vooruit gegaan.

In de voormalig Nederlandse Antillen werd de zorg op Saba gekenmerkt als basale medische zorg, waarbij met veel inzet en enthousiasme zo goed mogelijk voor de patiënt werd gezorgd. De destijds zeer beperkte financiële middelen hadden een groot nadelig effect onder andere op apparatuur, materialen en scholing van personeel wat leidde tot een verwaarloosde zorgorganisatie. Als eiland van Caribisch Nederland met financiële investeringen van het Ministerie van VWS heeft de zorg zich kwalitatief kunnen ontwikkelen en verbeteren en is de focus steeds op continu verbeteren gericht.

Saba wordt geregeld gezien als het beste jongetje van de klas in Caribisch Nederland, niet alleen het budget van de overheid klopt maar ook de veiligheid, infrastructuur en nutsbedrijven zijn met sprongen vooruit gegaan sinds de staatkundige verandering. Dankzij de financiële investering vanuit Europees Nederland heeft ook de publieke gezondheidszorg de aandacht gekregen die het verdiende. Het is fantastisch om te zien dat op een kleinschalig eiland met intensieve samenwerking en goede communicatie een mooi resultaat is geboekt. Als voorbeeld: de aanpak van alle betrokken partijen rond enkele pittige orkanen de afgelopen jaren.

Zo zijn er ook mooie verbeteringen binnen de huisartsen-plus zorg op Saba.
Scholing voor al het personeel vindt plaats. De artsen volgen trainingen voor echografie voor zwangerschapsbegeleiding.
Spoedeisende zorg door de RAVU, is een terugkerende scholing, ‘custom made’ met (elementen van) ALS. Dit zijn intensieve training met real case scenario’s welke niet alleen betere kwaliteit van zorg leveren maar ook motivatie en enthousiasme bij het personeel en een toename van teamgeest. Als huisarts sta je er niet alleen voor maar is er een goed getraind team naast je waar je op kan bouwen. Een team van enthousiaste mensen, die allemaal bereid zijn om die extra stap te zetten, nodig voor de acute opvang en stabilisatie.
Het röntgen apparaat werd digitaal, het laboratorium kreeg nieuwe apparatuur, nieuwe testmethoden en een nieuwe manier van werken in nauwe samenwerking met het lab op Sint Maarten.

In 2008 werd er nog gewerkt met een papieren dossier, inmiddels is er het HIS Promedico. Helaas zijn we afhankelijk van de digitale netwerken van andere ziekenhuizen op andere eilanden en is het soepel uitwisselen van informatie van HIS naar ZIS en terug nog niet goed geregeld. Het verwijzen naar zorgverleners elders is eveneens een punt van aandacht. Op Saba is er geen zorgverzekeraar. De gehele zorg inclusief de verzekerde zorg wordt door VWS geregeld en beoordeeld. Huisartsen op Saba moeten mede vanwege het feit dat er een medische uitzending wordt gedaan, waar de patiënt van Saba naar een ander eiland vliegt, toestemming vragen voor verwijzing. Verwijzingen naar een specialist worden geregeld afgewezen (!) en er is een ellendige papieren en bureaucratische procedure welke patiënt-, arts- en medisch ondersteunend personeel- onvriendelijk is.

De afgelopen 15 jaar zijn een zeer bijzondere ervaring geweest en het heeft veel voldoening gegeven om in deze periode van verandering en vooruitgang invulling te hebben mogen geven. Natuurlijk hebben we een periode doorgemaakt om aan de taal en cultuur van Caribisch Nederland en specifiek Saba te wennen. De bevolking is warm en vriendelijk, maar kan ook eisend zijn, en ze zijn niet gediend van gesprekstechnieken met trucjes. Zij wensen een arts die gewoon zichzelf is en oprechte interesse toont, laat zien dat je als arts om je patiënt geeft, zoals zo mooi beschreven door Michelle van Tongerloo over haar periode op Sint Eustatius.

Privé en werk gingen vaak in elkaar over maar dit hebben wij nooit als te belastend ervaren mede vanwege het feit dat er zulke mooie resultaten zijn geboekt. Saba met zijn “just do it mentaliteit’ maakte dat we soms het idee hadden dat andere eilanden jaloers waren op onze vooruitgang. Dit bezorgde ons een trots gevoel wat weer een stimulans was om ons beleid verder te ontwikkelen en uit te zetten. Als kers op de taart vermelden we nog de renovatie van het medisch centrum. Een 30 jaar oud gebouw, denk aan een klein district ziekenhuis in Afrika, is omgetoverd in een modern naar Nederlandse standaarden uitziend centrum met moderne apparatuur en inrichting. Terugkijkend zijn we meer dan trots dat we een steentje heb mogen bijdragen aan de verbetering van de gezondheidszorg op Saba.

Saba zou een mooi model kunnen zijn voor de gezondheidszorg van Nederland. Een beperkte hoeveelheid opnamebedden in een kleine kliniek met basale onderzoeksmogelijkheden zoals Röntgen, echografie, laboratorium en visiterende specialisten welke de medische zorg dichter bij de bevolking kunnen brengen. De laagdrempelige en directe contacten met de visiterende specialist geeft een verbetering van kwaliteit van zorg en verwijzingen. Met deze kleine klinieken kan de druk op de ziekenhuizen verminderen, wordt de bevolking in hun eigen buurt van meer medische zorg voorzien en kan de huisarts beschikken over een aantal low care bedden voor de patiënt die geen hightech zorg behoeft. Last but not least het zal huisartsen enthousiasmeren om weer te werken in de dunner bevolkte gebieden van Nederland. Het werken in zo een setting is anders dan de reguliere huisartsenzorg maar geeft net dat extra, het in breedste zin uitvoeren van het huisartsenvak, om het werk aantrekkelijk te maken en houden.

Gijs Koot en Joka Blaauboer, voormalig huisarts Saba

St Eustatius (Statia) is een klein bergachtig eiland met een oppervlakte van 21km² en een populatie rond de 3200 mensen.  Er zijn momenteel 5 huisartsen op Statia. Drie vaste huisartsen waarvan 1 fulltime werkzaam als huisarts, 1 huisarts die ook bij de GGD werkt en 1 huisarts die inmiddels gepensioneerd is maar nog wel een aantal verantwoordelijkheden heeft (obstetrie en ouderenzorg in het bejaardentehuis). De andere 2 huisartsen zijn waarnemers.  Elders in deze nieuwsbrief wordt er meer over de huisartsenzorg op Statia geschreven. Het leek ons interessant om een gesprek te hebben met de huisarts/ GGD arts, Sharda Baboe, omdat de meeste tropenartsen naast hun curatieve taken ook betrokken zijn bij preventieve zorg en public health activiteiten. 

Sharda werkt naast 2 dagen als huisarts, ook 3 dagen als GGD-arts. Ze werkt samen met Gerwin Schobbe die fulltime bij de GGD werkt. Ik had een gesprek met beiden over hun werk als GGD-artsen. Dit blijkt een grote uitdaging te zijn in tijden van corona en de corona perikelen hebben veel impact op de andere GGD-taken. Daarnaast proberen ze als GGD hun activiteiten uit te breiden om meer op één lijn te komen met de Nederlandse GGD. Sharda heeft haar geneeskunde- en huisartsopleiding in Suriname gedaan en woont en werkt inmiddels (samen met haar echtgenoot: de vaste fulltime huisarts) al 17 jaar op Statia. Binnen de GGD is ze is vooral actief op het consultatiebureau voor 1-4 jarigen (inclusief de vaccinaties en de hielprik voor de pasgeborenen) en de jeugdgezondheidszorg (waarbij vooral een verpleegkundige verantwoordelijk is voor het periodiek preventief schoolonderzoek). Ook reizigersadvies en bijkomende vaccinaties en het griepvaccinatie programma wordt door de GGD gedaan omdat zij de cold-chain beheer voor het eiland doen. 

Gerwin werkt inmiddels 6 jaar bij de GGD op Statia en is tevens hoofd van de GGD. Hij heeft zijn geneeskunde opleiding in Nederland gedaan en daar jaren als arts in de neurologie en psychiatrie gewerkt. Vanuit dat werk heeft hij veel affiniteit met preventie maar heeft geen specifieke public health achtergrond of training. Het GGD-team bestaat verder nog uit 2 verpleegkundigen (en wordt nu tijdelijk in verband met de covid situatie ondersteund door 3 extra  verpleegkundigen), 1 preventiemedewerker, 2 beleidsmedewerkers,  een administratief medewerker en 3 vector-controlers (die zich met vector controle bezighouden -denk aan Denque, Chinkungunya en Zika-, maar ook met voedsel- en waren-autoriteit taken).

De populatie op het eiland heeft te kampen met grote leefstijl gerelateerd gezondheidsbedreigingen. Uit de ‘Health Study Caribisch Nederland’, uitgevoerd in 2017, blijkt dat 37% van de populatie obesitas heeft, bijna 10% van de mensen aan DM 2 lijdt en ook hypertensie een groot gezondheidsrisico is (bij 10% van de 12 + populatie is ooit een hoge bloeddruk vastgesteld).  Het GGD team onder leiding van Gerwin en Sharda waren voor de corona pandemie volop bezig met het ontwikkelen van interventies om overgewicht en hypertensie terug te dringen. Met de hulp van de PAHO (Pan American Health Organization) is een programma voor smaaklessen op lagere scholen ontwikkeld: meer fruit en groente, minder zout en bewustwording van verborgen suikers. Ook is het team van de GGD een kookboek aan het ontwikkelen over lokale voeding met een gezondere bereiding. Daarnaast zijn ze bezig met het opzetten van een preventie kliniek om zowel primaire als secundaire preventie aan te bieden. Naast focus op leefstijl zijn ze ook bezig met het uitbreiden van het vaccinatieprogramma (maternale kinkhoest, meningokokken en pneumokokken vaccinaties) en het opstarten van screening voor baarmoederhalskanker. Graag zouden ze het team willen versterken met een diëtiste en een tweede preventie medewerker.

De preventie kliniek zou vorig jaar van start zijn gegaan als de corona uitbraak er niet was geweest. Daarnaast hebben ook de lopende programma’s zwaar te lijden onder de corona uitbraak en de daarmee samenhangende maatregelen. Een echte corona uitbraak zoals we kennen van Aruba en Curaçao heeft zich op St Eustatius niet voorgedaan. Enerzijds een zegen gezien de beperkingen van de medische zorg op het eiland, anderzijds een groot probleem voor het corona vaccinatieprogramma (moderna) dat in februari van start is gegaan. Er is een hardnekkige groep van antivaxers met veel invloed die verkondigen dat mensen die zich laten vaccineren 3-4 jaar later hieraan zullen overlijden. Ten tijde van het interview was rond 40% van de populatie boven de 18 jaar gevaccineerd in plaats van de beoogde >80%. Het motiveren van de mensen om zich te laten vaccineren vergt veel tijd en energie. Na 2 grote vaccinatiecampagnes in februari en maart is er nu wekelijks een vaccinatie kliniek waar mensen naar toe kunnen gaan.

De 2 artsen nemen deel aan de reguliere wekelijkse overleggen met het RIVM en de andere BES-CAS eilanden over het te voeren corona beleid en de Nederlandse regelgeving en richtlijnen in deze. Het eiland is een tijd gesloten geweest (behalve voor essentiële werkers en patiëntenzorg) en sinds begin april is het heropenen van het luchtruim gestart. Dit gaat in fases: inmiddels mogen alle mensen weer naar het eiland komen volgens de normale immigratieregels mits ze zich geregistreerd hebben voor ze op St Eustatius aankomen en ze voldoen aan de voorwaarden die gesteld zijn (te vinden op www.statiagovernment.com) inclusief een recente negatieve corona pcr test. 

Er komen inmiddels wekelijks zo’n 200 mensen per vliegtuig op het eiland aan (20% ivm medische indicatie waarvoor ze naar St-Maarten moesten gaan) en de vector controlers hebben de taak de binnenkomers te controleren. Mensen die nog niet volledig gevaccineerd zijn moeten 10 dagen in quarantaine en als mensen geen geschikte verblijfsplek hebben voor de quarantaine duur, dan regelt de GGD opvang in een quarantaine hotel. De wel volledig gevaccineerden mogen zich vrij over het eiland bewegen met wel het dringende advies mondkapjes te dragen en drukke locaties te mijden en worden na 5 dagen getest. Inmiddels kan dat voor deze groep met rapid tests op de centrale test locatie. Dit is logistiek een stuk eenvoudiger dan de eerder vereiste pcr testen die voor beoordeling naar St-Maarten gestuurd moesten worden. Alleen positieve sneltesten vereisen alsnog een controle pcr test maar sinds het gebruik van de sneltesten is dat nog niet nodig geweest. 

Gerwin: “Het leuke van het werk bij de GGD hier is de veelzijdigheid en de uitdaging. Dit is echter tegelijk ook het moeilijke: je moet op heel veel fronten kennis hebben en activiteiten ontplooien. Met zo’n crisis merk je dat je met een klein team minder capaciteit hebt om de reguliere activiteiten door te laten gaan naast alle nieuw acute taken”. Sharda: “We hebben afgelopen maanden heel goed als een team samengewerkt en met elkaar veel werk verzet, ook al moest een deel van het extra werk buiten de reguliere werktijden gedaan worden. We zijn hierdoor een hecht team geworden – dat is fijn. We hopen in juni verder te kunnen gaan met het opstarten en verder ontwikkelen van de preventie kliniek.”.  Gerwin: “We hebben een 15 jaren plan geschreven, maar het monitoren van de impact en de effectiviteit van het plan is nog een grote uitdaging”. Langzaam maar zeker lijkt er steeds meer tijd te komen voor het hervatten van de ‘normale’ GGD taken en het starten van de preventiekliniek.