Twee decennia ondersteuning opleiding huisartsengeneeskunde in Kenya

Een persoonlijke reflectie, door Geraldine Beaujean

‘Voordat je vertrekt’, zei de toenmalige decaan van de faculteit geneeskunde in Moi University, Eldoret, Kenya met zijn indringende blik en zachte basstem, ‘wil ik je vragen ons te blijven helpen op het gebied van huisartsengeneeskunde. Jullie hebben in Nederland een goed systeem en jullie weten wat student centred, Problem Based learning is. Dat hebben we nodig ter aanvulling op het model van primary care dat de Amerikanen (o.a. AMPATH, Mercer, 2018) ons brengen. Een combinatie van beiden zal ‘the Kenyan model’ worden’. Was getekend november 2002.
Een maand later werkte ik weer vanuit Nederland voor de Universiteit Maastricht, officieel met bevallingsverlof maar dat mag je denk ik ook werken noemen. 2 Jaar had ik, met mijn gezin in Eldoret gewoond en gewerkt om de basis artsenopleiding verder te ontwikkelen, met name gericht op de onderwijskundige aanpak die, geënt op het curriculum in Maastricht, probleem gestuurd is.
Bijna 20 jaar later, Augustus 2020, zijn er 5 universiteiten die de Family Medicine specialisatie aanbieden. In Moi university, de eerste opleiding in het land, is uit de eerste groep family physicians het hoofd van de opleiding en vakgroep voortgekomen. Het Ministerie van Volksgezondheid heeft gezorgd voor een duidelijker rolbeschrijving en waardering van het vak. Er is een beroepsgroep vereniging opgericht en een actieve Whatsapp groep. Er wordt gewerkt aan afstemming tussen de opleidingen en standaarden. Alhoewel in de rolomschrijving de Kenyaanse Family Physician in de eerste lijn werkt zijn de meesten in dienst van district ziekenhuizen waar ze de rol als poortarts of directeur krijgen, of specialisten vervangen die ontbreken (door bijv. vakantie, ziekte, vanwege budgetbeperkingen of oningevulde vacatures). Kortom: A clinically skilled all-rounder based at the district hospital (Moosa, 2013).
 
Wat is de bescheiden bijdrage vanuit Nederland geweest?
Aandacht en afwachten:
In de loop der jaren is er steeds contact geweest om de opleiding voor deze nieuwe gezondheidszorgwerker te verbeteren. Alles wat aandacht krijgt groeit. Dit is een weg van veel geduld en liefde. Om het beter te begrijpen keer ik het om: stel een aantal Keniaanse professoren komen naar de Universiteit Maastricht om uit te leggen hoe we onze opleiding kunnen en eigenlijk ook moeten verbeteren. Dan zouden we misschien wel blij zijn met de ideeën en inspiratie, de lessons learnt uit hun geschiedenis. En dat horen we allemaal terwijl ze hun eigen reis hebben bekostigd! We zouden beleefd luisteren en ze uitnodigen voor een diner met de decaan, maar we zouden echt niet alles overnemen. Sommige adviezen zouden we compleet negeren omdat het in de Maastrichtse context niet van toepassing is, terwijl het een haast onmogelijkheid is om in de korte tijd dat onze wegen kruisen alle politieke, economische, sociologische en culturele aspecten uit te leggen aan die bevlogen Kenianen.
 
Betrokken leiders (aan Keniaanse en Nederlandse zijde):
Zonder betrokken leiders komt er niet veel van de grond. In Kenia was de visionair Prof. Kwa-Otsyula, destijds decaan van de geneeskunde opleiding, zelf thoracaal chirurg, in Kenia en Engeland opgeleid. Hij had charisma, politieke contacten, was diplomatiek en had veel geduld. Mensen luisterden naar hem, hij was chief in zijn eigen gemeenschap.
In Nederland zijn met name wijlen Harry Crebolder en Pieter van den Hombergh mensen van het eerste uur die veel anderen erbij wisten te betrekken. Zonder hen was er in Nederland niet zoveel enthousiasme en betrokkenheid gecreëerd, die nodig is om kleine zetjes en duwtjes aan de opleiding te geven, in de vorm van docentschap, opleiden van opleiders en onderzoekers, strategisch advies, of het genereren van financiële middelen voor al deze input.
 
Financiële middelen:
In veel hoeken en gaten is er in de afgelopen jaren geld gevonden. Privéfondsen, universitaire fondsen, stichtingsgelden, maar alles bij elkaar ging het niet om grote bedragen. Het was vooral de continuïteit en actieve betrokkenheid waardoor een zinvolle bijdrage aan de ontwikkeling van Family Medicine kon worden gegeven..
 
Input afstemmen op ontwikkelingen in Kenya:
Hoezeer we ook met alle goede bedoelingen denken dat we het beter weten, het is niet zo. We kunnen onmogelijk vanuit Nederland de situatie in Kenia beter begrijpen en volgen dan de Keniaanse Family Physicians. Bescheidenheid en toch verschil willen maken komt neer op vertrouwen en afstemmen op de Keniaanse ontwikkelingskoers. En inzetten op het beantwoorden van vragen, met alle energie die we hebben.
 
Ondersteuning die we als Nederlandse huisartsen zouden kunnen bieden:
 
Een verzoek ligt al jaren te wachten zonder dat we daaraan hebben kunnen voldoen: de Keniaanse family physicians willen heel graag in onze Nederlandse praktijken meelopen, om zelf te ervaren wat de rol van de Nederlandse huisarts is in de context van Nederland. Om inspiratie op te doen, om aspecten beter te leren begrijpen in onze context in de hoop dat er een vertaling kan worden gevonden naar de Keniaanse. Mijn overtuiging, na 3 decennia werkzaam in internationale onderwijsprojecten, is dat alleen native speakerskunnen vertalen naar de lokale context.
En wij kunnen materiaal aandragen door onze ervaring te delen, onze successen, maar vooral onze fouten.
 
Hieronder, voor wie meer wilt lezen referenties naar artikelen over Family Medicine in Kenia en Sub Sahara Afrika. En mijn correspondentieadres als je contact met mij wil opnemen, want wie weet kunnen we met jullie hulp toch een studiereis organiseren:
g.beaujean@maastrichtuniversity.nl

Bibliografie

Chiel van der Voort, G. v.-J. (April 2012). What challenges hamper Kenyan family physicians in pursuing their family medicine mandate? A qualitative study among family physicians and their colleagues. BMC Family Practice , https://www.researchgate.net/publication/224853274.

Maeseneer, J. D. (2009). Primary Health Care in Afgrica: Now more than ever! African Journal of Primary Health Care and Family Medicine , 132-134.

Mash R, e. a. (2008). Exploring the key principles of Family Medicine in Sub-Saharan Africa: international Delphi consensus process. Family Practice , 50(3):60-65.

Ronald Pust, M., Bruce Dahlman, M., & Barasa Khwa-Otsyula, M. (Oct. 2006). Partnerships Creating Postgraduate Family Medicine in Kenya. International Family Medicine Vol. 38 Nr. 9 , 661-666.

Shabir Moosa, R. D. (2013). Understanding of family medicine in Africa. British Journal of General Practice , e209-e215.

Tim Mercer, e. a. (2018). Leveraging the power of partnerships: spreading the vision for a population health care delivery model in western Kenya. Globalization and Health , https://doi.org/10.1186/s12992-018-0366-5.